Boekhouding

Dat de roman Under the Volcano van Malcolm Lowry in alcohol is gedrenkt, dat zal velen bekend zijn. Maar hoeveel neemt de hoofdpersoon, oud-consul Geoffrey Firmin, eigenlijk precies in? Die vraag werd in 1977 beantwoord door Hans Hoenjet in een bijdrage over ‘Boeken en Borrels’ in het studentenblad De Vernis. Welnu. Op de eerste dag drinkt Firmin zeven glazen whisky, één fles brandy en drie gin met vermouth. Dag twee: de laatste restjes van de vorige dag, een hele fles en nog twaalf glazen whisky, en een white-rock met ijs. Op dag drie en vier (de laatste dag) elke dag één fles whisky.

Ik zie dergelijke lijstjes graag als een verhelderende vorm van close reading, maar helaas worden ze vaak misbruikt om romans te kleineren. Toen in 1960 Penguin Books in Londen voor de rechter werd gedaagd wegens de uitgave van D.H. Lawrence’s Lady Chatterley’s Lover, had de aanklager een lijstje bij de hand van woorden waarvan hij zich afvroeg of die wel ‘literair’ waren. Hij telde: 30 keer fuck, cunt 14, balls 13, shit en arse ieder 6, cock 4, en drie keer piss. Hetzelfde gebeurde in 1978 bij een poging om The Catcher in the Rye te verwijderen uit Amerikaanse schoolbibliotheken. J.D. Salinger werd het gebruik ten laste gelegd van 785 liederlijke woorden, waaronder 222 keer hell, 27 Chrissakes, en zevenmaal horny.

Behalve moraalridders hebben ook Roomse boekbesprekers zonder te blozen lezen verward met boekhouden. De jezuïet Bernard van Meurs heeft in 1870 zelfs alle gedachtestreepjes geteld in Julia van Rhijnvis Feith: 1200. Die streepjes suggereerden, wist hij, gedachten die een katholieke lezer niet mocht hebben. Kampioen der preciezen was echter frater J. Doodkorte. In de opvoedkundige brochure Jeugd en Lectuur heeft hij de feuilletons van Karl May geturfd op onwelvoeglijkheid. Zijn lijst des aanstoots is helaas te lang om hier volledig weer te geven. Doodkorte telde 2293 doden, waarvan 1600 neergeschoten en 240 gescalpeerd. In de lijst van slachtoffers van lijfelijk geweld vallen op:  ‘gekitteld totdat de slachtoffers krankzinnig werden 2, aan een lichtkroon opgehangen 1, een ernstig zieke in de sneeuw gelegd...’

De advocaat van Penguin Books had ook een lijstje gemaakt. In zijn repliek vraagt hij de aanklager of het hem is opgevallen dat op pagina 247 het woord care zevenmaal voorkomt. Op pagina 264 en 266: zeven keer 'tederheid’. En op 74 zevenmaal 'warm'.

Ed Schilders

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in het tijdschrift Argus op 15 december 2020.