Bomboeken

Anarchisten, nihilisten, communisten, verzetsstrijders van Cuba en Kroatië tot Calcutta, ze hebben zich allemaal bediend van wat in de Nederlandse pers ‘een helsche machine’ werd genoemd: bommen die er onschuldig uitzien. ‘De vervaardigers der bommen nemen het niet zoo nauw met de keuze der voorwerpen, waarin zij de helsche lading bergen’, schrijft het Algemeen  Handelsblad op 28 juli 1891. ‘Een kookketel, een gember- of suikerpot, een leege groentenbus, ja eigenlijk alles wat hol is.’ Het AH heeft ook een nieuwtje: een nog onschuldiger ogende helse machine. In Parijs werd namelijk enige dagen eerder aan minister Constans, ‘een bom toegezonden in den vorm van een boek’. Het boekblok kun je immers makkelijk uithollen en dan opvullen met explosieven en een ontstekingsmechanisme. Eerdere versies van de helse boekmachine waren primitiever. In de berichten die ik las, maken het dynamiet en het korte lontje gaandeweg plaats voor glycerine, strychnine, of een fragmentatiebomboek met ‘een sardinedoos met 120 gram fulminaat van kwilzilver vermengd met korrels lood’. De ontstekers worden vernuftiger en de vormgeving wordt verbeterd. In 1892 signaleert De Volksstem het eerste pocket-bomboek: ‘De Russische nihilisten, die veel wetenschappelijker ontwikkeld zijn dan de anarchisten, hebben een nieuwe helsche machine uitgevonden. Het werktuig ziet er uit als een boek, en wanneer het geladen is, kan het in plaats van een portefeuille in den zak gedragen worden, zonder eenig gevaar.’

Het bomboek dat in 1887 vanuit het publiek onder de koets van tsaar Alexander III werd geworpen, had nog een touwtje als trekker. Het ging niet af. Het Venloosch weekblad neemt aan dat de bommenwerper ‘onthutst was’ en daardoor ‘het koordje niet in de hand gehouden heeft’. Dat lijkt een bijzondere eigenschap van als boek vermomde bommen: ze treffen nooit hun doelwit. Gewonden zijn er wel. Een medewerker van de afdeling ‘onbestelbare brieven’ van een postkantoor in Washington, opende een pakketje met daarin een exemplaar van Uncle Tom’s Cabin, en moest sindsdien de vingers van zijn linkerhand missen. Dat de Franse minister Constans in 1891 het bomboek niet opende, kwam doordat hij dacht dat het een boek was dat hij had uitgeleend en nu terugkreeg. Zelfs de meest onschuldig ogende helse boekmachine heeft zijn doel gemist. Dat was het ‘prachtig ingebonden Engelsch boek’ dat aan de Griekse minister van oorlog Kondylis in 1934 werd aangeboden als kerstgeschenk. ‘De bom ontplofte echter niet, daar de constructie niet in orde was.’

Ed Schilders

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in het tijdschrift Argus op 20 juli 2021.