De onverwachte aanwezigheid van Napoleon in de literatuur

In zijn jeugd had Napoleon Bonaparte (1769-1821) de boeken ontdekt die aanwezig waren in zijn ouderlijk huis in Ajaccio: vooral de klassieke auteurs maakten indruk. De epische gedichten van Homerus en Vergilius las hij hoogstwaarschijnlijk in het Frans. Verder las hij geschiedenis, zoals Plutarchus, maar ook moderne werken van bijvoorbeeld Pasquale Paoli, een Corsicaan die schreef over politiek. Aan de begin van zijn militaire carrière las hij Machiavelli, en van alles over belangrijke militaire campagnes en veldslagen uit het verleden. In zijn brieven verwijst hij naar de boeken die hij las, bijvoorbeeld over de gewoontes en cultuur van Arabieren, of de geschiedenis van het Oude Egypte, de wetgeving in landen in Azië, en het verleden van Zuid-Amerika. Ook las hij  grote Franse auteurs, zoals de filosofen Montaigne en Rousseau.

Voor zijn huwelijk in 1796 met Joséphine, weduwe van Alexandre de Beauharnais, was Napoleon verliefd op Bernhardine Eugénie Désirée Clary, dochter van een rijke zijdehandelaar. Haar zuster Julie trouwde met Joseph Bonaparte, zijn broer, en werd daardoor later koningin van Napels en vervolgens van Spanje.
Op 21 april 1795 verloofde Désirée zich als 17-jarige met Napoleon. Toen hij de verloving krap een jaar later verbrak, vertrok zij naar Italië, eerst naar haar moeder in Genua, later naar haar zuster (en zwager) in Rome. Daar verloofde zij zich met de Franse brigadegeneraal Léonard Duphot, maar deze kwam om bij een straatrel in Rome in december 1797 terwijl hij verbleef bij de broer van haar voormalige verloofde, Joseph Bonaparte, die ambassadeur van Frankrijk in Italië was. Nadat zij was teruggekeerd naar Frankrijk ontmoette ze haar toekomstige echtgenoot, de generaal Jean-Baptiste Bernadotte met wie ze op 17 augustus 1798 trouwde.

In de jaren 1760-1763 was te Edinburgh in verschillende versies een boek verschenen, getiteld Fragments of ancient poetry, samengesteld door James MacPherson. Deze epische vertellingen over de voorouders van de Schotten, met name de grote koning Fingal uit de derde eeuw, waren geschreven in het Oud-Gaelic en vertaald naar het Engels, aldus de samensteller. Zij zijn vooral bekend geworden onder de naam van de bard die als een Noordelijke Homerus het gehele gedicht vertelt: Ossian. De publicatie kwam op het moment dat sagen zoals de Edda juist waren herontdekt, en sloot aan op het idee (en de wens) dat er in het noorden van Europa ook een groot verhaal zoals Homerus’ Illias moest zijn. Vrijwel direct na de publicatie rezen er vragen over de authenticiteit. De uitgaves waren geschreven in een zeer wollig Engels, en het ‘oorspronkelijke’ Gaelic was nergens te vinden. Tot ver in de negentiende eeuw waren de gelovigen in de echtheid van deze boeken ver in de meerderheid. Het werd vertaald in het Duits door Johann Gottfried von Herder, in het Nederlands door Bilderdijk, en in het Italiaans door Melchior Caesarotti. Deze laatste vertaling werd vrijwel onmiddellijk een van de favoriete boeken van Napoleon: zelfs op de dag dat hij stierf op Sint-Helena heeft hij nog fragmenten gelezen van dit epos. De invloed van Ossian op de kunsten nam nog toe doordat Goethe het als leitmotiv gebruikte in zijn roman Die Leiden des jungen Werthers. Hij laat de hoofdpersoon voor diens zelfmoord zeggen «Ossian hat in meinem Herzen den Homer verdrängt.»

Napoleon kende de generaal Bernadotte al lang: deze had gediend op Corsica, en onder zijn bevel tijdens de Italiaanse veldtocht in 1797. Als Napoleons voormalige verloofde Désirée Clary in 1798 trouwt met generaal Bernadotte, zijn zij klaarblijkelijk weer op goede voet met elkaar en is Napoleon aanwezig als gast. Op 4 juli 1799 wordt hun enige zoon geboren. Napoleon wordt peetoom en geeft hem de doopnamen Joseph François Oscar. Deze laatste naam is vast en zeker gekozen onder invloed van de verhalen van Ossian: de naam Oscar komt daarin veelvuldig voor en werd daardoor zeer populair. Ter illustratie: de schrijver Oscar Wilde heet voluit Oscar Fingal Wilde. De mythische koning Fingal is een belangrijk persoon in het epos van Ossian, zoals dat is opgeschreven door MacPherson. Voordat Ossian bekend werd was hij vooral een naam, nu haast een held in de Schotse geschiedenis.

In 1809 kwam Zweden in een politieke crisis toen koning Gustav IV was verdreven, en Karel XIII, diens opvolger, kinderloos bleef. De troon zou nu overgaan naar de Deense kroonprins Christiaan August van Sleeswijk-Holstein maar deze overleed plotseling in 1810. Zweden vroeg Napoleon om advies, en generaal Bernadotte werd naar voren geschoven om koning te worden. De Zweedse Rijksdag ging akkoord en op 20 oktober 1810 werd Jean-Baptiste Jules Bernadotte onder de naam Karel XIV geadopteerd door de zittende koning, en vanaf dat moment functioneerde hij als regent voor zijn reeds zieke adoptievader. Na diens overlijden werd hij op 11 mei 1818 gekroond tot koning van Zweden. Omdat zijn zoon kroonprins wordt en hem zal opvolgen, doet de naam Oscar dankzij Napoleon (en Ossian) intrede in het Zweedse koningshuis. Ook de vader van de huidige koning Carl Gustav heette Oscar. Zijn dochter, kroonprinses Victoria, heeft een dochter Estelle, en een zoon genaamd Oscar.

De aanwezigheid van Napoleon Bonaparte openbaart zich op de meest onverwachte plekken.

Martijn Spruit

Dit is het zesde blog van 2022. 

 Klik hier voor een overzicht van de blogs van 2021.