Bibliovaccins

Een gróte verzameling is het niet, maar de stuk of tien exemplaren die ik heb, getuigen niettemin van een bijzondere zorgzaamheid ten aanzien van het welzijn van de lezer. Meestal trof ik ze aan in boeken uit de eerste helft van de vorige eeuw, in stoffige exemplaren uit voormalige leeszalen en volksbibliotheken: ingeplakte etiketten met goede raad voor de lezer.  Bibliobijsluiters. ‘Lees met schone handen.’ 'Gelieve het boek af te stoffen.' ‘Doe er dadelijk een schone krant om.’ 'Nooit in het boek niezen of hoesten.' En altijd: 'Blader niet om met een natte vinger.' Het was de tijd van boeken die Spaanse griep of tuberculose onder de leden konden hebben. De Afdeling Helmond der Vereniging Volksonderwijs heeft zelfs een hulplijn. Als gedurende de lezing ‘een besmettelijke ziekte aan huis is uitgebroken’, dan kan dat onverwijld gemeld worden. Een soort boekenambulance. De Gemeentelijke Ontsmettingsdienst kwam het boek ‘kosteloos’ ophalen en ontsmetten. Over de wijze waarop dat ontsmetten het best kon gebeuren is decennialang bericht gedaan in vaktijdschriften als Bibliotheekleven met de receptuur van vluchtige en vloeibare vaccins.

In hoeverre die remedies ook daadwerkelijk in praktijk zijn gebracht, wordt in die vakbladen nergens vermeld. Wat mij in dezen vooral bleef boeien is de vraag waarom een droge vinger wel mag. Pas een maand of wat geleden las ik het antwoord in een krant uit 1888. Het gebeurde in Dresden, waar het ‘Geneeskundig Politietoezicht’ een aantal boeken testte dat ‘zoo vuil was, dat zij tot verder gebruik ongeschikt werden geoordeeld’. Want: ‘Deze, dacht men, zouden wel in de eerste plaats de dragers der besmetting zijn.’ Dat bleek niet juist. Maar mijn vraag werd wel beantwoord. Hoe eenvoudig kan het zijn. ‘Voorts bleek dat, indien men de vuilste bladen met een drogen vinger omsloeg, bijna geen kiemen aan de huid bleven hechten (...) Maakte men daarentegen den vinger nat , dan nam de huid tal van kiemen mede.’ Daaronder echter ‘vooral geen bacillen van tuberculose’. Conclusie:  ‘... verspreiding van besmettelijke ziekten door het uitleenen van boeken is zeer gering.’ 

Zonder gevaar was lezen toen gelukkig toch ook nog niet. Er werd een soort van bibliovaccin aanbevolen. Laat het boek twee dagen liggen ‘in spiritus van 90 graden, die 10 percent zuiver carbolzuur bevat.’ Of het veel lezers gered heeft, moge betwijfeld worden.

Ed Schilders

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in het tweewekelijks tijdschrift Argus van 27 april 2021.